W czwartkowe popołudnie - 29 maja 2025 r. - w Krośnieńskiej Bibliotece Publicznej odbyło się spotkanie z Łukaszem Bajdą, który prezentował swoją najnowszą książkę „Ziemianie z podkarpackich dworów”.

W czasie spotkania Łukasz Bajda omówił podstawowe funkcje dworu. Zauważył, że dwór to nie tylko budynek mieszkalny, ale również ośrodek administracyjny i gospodarczy (miejsce zarządzania gruntami rolnymi, lasami). Właściciele dworów często rozwijali lokalny przemysł (np. cukrowniczy, gorzelniany), zarządzali też inwestycjami (m.in. naftowymi).

Przy dworach powstawały ogrody, które podkreślały status społeczny właściciela. Siedziby dworskie pełniły także funkcje kulturotwórcze i społeczne, były ośrodkami życia intelektualnego i artystycznego. Przedstawiciele rodzin ziemiańskich wnieśli olbrzymi wkład w rozwój polskiej kultury, literatury, sztuki (tworzyli własne biblioteki, kolekcjonowali dzieła sztuki). Niektóre archiwa, rodzinne pamiątki i inne cenne zbiory przetrwały do czasów współczesnych. Ziemianie angażowali się też w działalność patriotyczną, brali udział w zrywach narodowych, a w czasie II wojny światowej wspierali Polskie Państwo Podziemne.

Łukasz Bajda podkreślił, że właściciele dworów nie zawsze wywodzili się z warstwy szlacheckiej, mogli pochodzić z różnych grup społecznych (bogatsi mieszczanie, Żydzi).

Autor odniósł się też do administracyjnego i geograficznego terminu „Podkarpacie”. Wyjaśnił, że pod względem historycznym obecne województwo podkarpackie obejmuje południowe i wschodnie obszary przedrozbiorowej Małopolski (części ówczesnych województw: krakowskiego, sandomierskiego oraz lubelskiego) i część Rusi Czerwonej (głównie województwo ruskie oraz część bełskiego).

Zwrócił także uwagę na skutki reformy rolnej (przeprowadzonej w Polsce po II wojnie światowej). Działania państwa niejednokrotnie prowadziły do zniszczenia dworów. Ziemianie stracili nie tylko swoją własność, ale i pozycję społeczną.

Łukasz Bajda wymienił dawne siedziby ziemian znajdujące się na terenie obecnego województwa podkarpackiego. Krótko przedstawił sylwetki właścicieli oraz ich duże zasługi w działalności gospodarczej, kulturalnej, naukowej i społecznej. Rozpoczął od największych i najważniejszych majątków (ordynacji), m.in. zamku w Łańcucie - posiadłości Potockich, pałacu w Przeworsku - własności ziemskiej Lubomirskich, dworu w Sieniawie - dóbr Czartoryskich, pałacu w Zarzeczu - siedziby Dzieduszyckich. Zaprezentował też dwory (zachowane i zniszczone) znajdujące się w regonie krośnieńskim (Polanka - dzielnica Krosna, Bratkówka, Bzianka, Cergowa, Iwonicz-Zdrój, Rymanów-Zdrój, Jaszczew, Jedlicze, Kobylany, Kombornia, Kopytowa, Korczyna, Łęki Strzyżowskie, Miejsce Piastowe, Potok, Targowiska, Ustrobna, Żarnowiec, Żeglce). W jego opowieści znalazły się także dwory i osoby związane z Bieszczadami oraz okolicami Mielca i Rzeszowa.

Łukasz Bajda - historyk, przewodnik beskidzki. Autor kilkudziesięciu publikacji poświęconych historii i atrakcjom turystycznym Podkarpacia, m.in. książek: „Balowie. Z bieszczadzkich lasów na salony Krakowa i Lwowa”, „Szlachta w Bieszczadach i na Pogórzu. Czasy saskie i stanisławowskie”, „Po powiecie przeworskim. Przewodnik”, „Przeworsk. Przewodnik”, „Baligród. Historia bieszczadzkiego miasteczka”, „Bieszczady. To, co najważniejsze”, „555 zagadek o Bieszczadach”, „Bieszczady. Opowieści przewodnika”, „Ziemianie z podkarpackich dworów”, „Starowieyscy”.

Książka „Ziemianie z podkarpackich dworów” zawiera dwadzieścia trzy opowieści o postaciach związanych z dworami i pałacami dzisiejszego województwa podkarpackiego. Autor planuje wydanie kolejnego tomu opowieści o dworach, a przede wszystkim o i ich właścicielach.

Spotkanie z Łukaszem Bajdą zrealizowane zostało w ramach projektu pn. „Miejsca, ludzie, rzemiosło = dziedzictwo regionu!” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Centrum Kultury: EtnoPolska. Edycja 2025.